Στην εργασία αυτή γίνεται μια προσπάθεια παρουσίασης του ιδεολογικού πλαισίου της Κοινωνικής Εργασίας. Εξετάζεται ιστορικό το θέμα, αναλύεται η εκπαίδευση των Κοινωνικών Λειτουργών, δίνονται στοιχεία της παιδαγωγικής της διάστασης και τέλος προβάλλεται ο στόχος της "προοδευτικής" Κοινωνικής Εργασίας που είναι η χειραφέτηση του ατόμου και η εξάληψη των κοινωνικών αιτιών της κοινωνικής διάκρισης.

Η παρούσα μελέτη επικεντρώνεται στην ανάλυση της σχέσης σύγκρουσης της Κοινωνικής Εργασίας που καλείται να λειτουργήσει ανάμεσα στις απατήσεις του "πελάτή" (βοήθεια για αυτό βοήθεια) και τις απαιτήσεις των γραφειοκρατικά δομημένων κοινωνικών οργανώσεων (κρατικών ή ιδιωτικών) με σκοπό την ανεύρεση δυνατοτήτων για μια αποτελεσματική δράση του Κοινωνικού Λειτουργού εντός και εκτός της κοινωνικής οργάνωσης.

Το άρθρο εστιάζεται στην ανάλυση της εξέλιξης της κοινωνικής εργασίας στην εκπαίδευση στο γερμανικό κυρίως χώρο, όπου η κοινωνική εργασία στην εκπαίδευση, παρά τις μεγάλες δυσκολίες και αντιφάσεις, έχει καθιερωθεί πλέον σαν μόνιμος θεσμός στον τομέα της εκπαίδευσης.

Η παρούσα μελέτη εστιάζεται στην περιγραφή της δημιουργίας και εξέλιξης της Κοινωνικής Εργασίας με Κοινότητα στη Γερμανία, την αντιπαράθεση και κριτική θεώρηση των θεωρητικών προτύπων, καθώς, επίσης, και την παρουσίαση των γενικών στόχων της κοινωνικής εργασίας με Κοινότητα στον παραπάνω χώρο.

Η μεγάλη έλλειψη εργατικών χεριών στις Βιομηχανικές χώρες της Δυτικής Ευρώπης μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και ιδιαίτερα μετά το 1955, σε συνδυασμό με το μεγάλο άνεργο δυναμικό στις χώρες της Νότιας Ευρώπης (Ελλάδα, Ιταλία, Πορτογαλία, Ισπανία, Τουρκία) επέφερε τη μετακίνηση ενός σημαντικού αριθμού των υπηκόων των χωρών αυτών προς τις παραπάνω χώρες. Σήμερα, μετά από 35 χρόνια, διαμένουν πολλά εκατομμύρια “φιλοξενουμένων εργατών” στη Δυτική Ευρώπη, εκ των οποίων 4,5 εκατομμύρια περίπου στη Γερμανία. Σχεδόν όλες οι χώρες μετανάστευσης αντιμετωπίζουν σήμερα αυτή την κατάσταση σαν κάτι το μόνιμο και λαβαίνουν τα ανάλογα μέτρα για μια κοινωνική και πολιτική ενσωμάτωση των ανθρώπων αυτών και των οικογενειών τους. Με το φαινόμενο της “προσωρινής μετανάστευσης” ασχολήθηκε πληθώρα ερευνητών, οι οποίοι με διάφορες έρευνες και μελέτες έθιξαν τις διάφορες παραμέτρους του πολυδιάστατου αυτού προβλήματος. Αποτέλεσμα αυτής της δραστηριότητας είναι η ογκώδης Βιβλιογραφία που υπάρχει σήμερα γύρω από το πρόβλημα της μετανάστευσης. Ενώ το παραπάνω χρονικό διάστημα το ενδιαφέρον όλων επικεντρώνεται στο χώρο της Δυτικής Ευρώπης, δημιουργείται απαρατήρητα μια παρόμοια κατάσταση στις χώρες της Νότιας Ευρώπης, δηλαδή στις παραδοσιακές χώρες αποστολής μεταναστών, με τη μόνιμη, όμως, διαφορά ότι ένα μεγάλο ποσοστό των μεταναστών ζει και εργάζεται παράνομα. Στην Ελλάδα π.χ. ο αριθμός των παράνομα απασχολούμενων ξεπερνά κατά πολύ τον αριθμό των νόμιμα απασχολούμενων. Έτσι λοιπόν, από τους τριτοκοσμικούς εργάτες, οι νόμιμοι ανέρχονται σε 20.000 περίπου, ενώ οι παράνομοι υπολογίζονται σε 80.000-110.000.

1. Κοινωνική Εργασία με συνοικία 1.1. Ιστορική αναδρομή Η Κοινωνική εργασία με συνοικία είναι γνωστή στη Γερμανία από το 1853. Σύμφωνα με ίο πρότυπο “ELBERFELD”, η πόλη χωρίζονταν σε περιοχές, αποτελούμενες από 14 τετράγωνα, στα οποία ένας “βοηθός φτωχών” εξυπηρετούσε το πολύ 10 οικογένειες. Τα προβλήματα των οικογενειών αντιμετωπίζονταν σαν ατομικές περιπτώσεις (αρχή εξατομίκευσης). Το πρότυπο αυτό εφαρμόσθηκε για διάστημα άνω των 100 ετών. (MANGOLD 1983, σελ. 30). Η Κοινωνική Εργασία με αποκλειστικό επίκεντρο τον χώρο διαβίωσης των ενδιαφερομένων και τη βελτίωσή του εμφανίζεται στις “εστίες” (SETTLEMENT) της Μεγάλης Βρετανίας και των ΗΠΑ τη δεκαετία του 1880. Ανάλογο προσανατολισμό και οργάνωση με τις “εστίες” είχαν και τα “Ααϊκά Σπίτια” στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης και στη Γερμανία. Αργότερα οι “εστίες γειτονιάς” (NACHBARSCHAFTSHEIME) και τα Λαϊκά Πανεπιστήμια ανέλαβαν παρόμοια καθήκοντα. (WEND 1989, σελ. 3). Μετά την αποτυχία των διαφόρων προτύπων της Κοινωνικής Εργασίας με Κοινότητα στον τομέα της τοπικής αυτοδιοίκησης, τη δεκαετία του 1980 μεμονωμένοι ρεαλιστές αρχίζουν πάλι τη συζήτηση που είχε εγκαταλειφθεί με στόχο την εξασφάλιση του πεδίου απασχόλησης των κοινωνικών λειτουργών. (HINTE 1989, σελ. 29-38, WENDT 1989, σελ. 14).

Η μελέτη επικεντρώνεται στη διερεύνηση μερικών παραμέτρων των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι νέοι κατά τη μετάβαση από το σχολείο στο επάγγελμα ή στην ανεργία, των τρόπων επίλυσής τους εκ μέρους των νέων και των συμπεριφορών και στάσεών τους. Στο πρώτο μέρος γίνεται αναφορά σε διάφορες έρευνες σχετικά με τις συνθήκες που επικρατούν στο χώρο της εκπαίδευσης και τις δυνατότητες που προσφέρονται στους αποφοίτους των σχολείων στην αγορά εργασίας. Ακολουθεί μία αναφορά στους τρόπους αντίδρασης των νέων στην ανεργία και την επίδραση της ανεργίας στις στάσεις και στον πολιτικό προσανατολισμό των νέων. Η μελέτη κλείνει με μια ανακεφαλαίωση και την εξαγωγή συμπερασμάτων για τις μελλοντικές προοπτικές των νέων.

Το παρόν άρθρο παρουσιάζει συνοπτικά ορισμένα απά τα Βασικά σημεία ίου ερευνητικού προγράμματος του Τ.Ε.Ι. Πάτρας: «Εξωσχολική Κοινωνικοποίηση και Σχολική Μάθηση», που έλαβε χώρα από το Δεκέμβριο του '96 έως το Δεκέμβριο του '97 σε επτά Γυμνάσια της Πάτρας, Την επιστημονική ευθύνη του προγράμματος είχε ο καθηγητής Δρ. Ανδρέας Ζωγράφου με συνεργάτες τον Μανόλη Μέντη, Κυριάκο Αυγερίδη και Μαρία Κατσαλήρου. Σκοπός του προγράμματος ήταν αφ' ενός να διαπιστώσει τις συνθήκες εξωσχολικής κοινωνικοποίησης στα συγκεκριμένα σχολεία και πώς αυτές υπεισέρχονται στις διαδικασίες σχολικής μάθησης, αφ' ετέρου να διερευνήσει τις δυνατότητες παρέμβασης με στόχο την άρση ενδεχομένων αρνητικών φαινομένων διαμέσου της ενεργοποίησης των άμεσα ενδιαφερομένων, δηλαδή γονέων, δασκάλων και μαθητών

Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 πολλοί επιστήμονες είχαν επισημάνει την ανυπαρξία μεταναστευτικής πολιτικής στην Ελλάδα και τους κινδύνους που συνεπάγεται η κατάσταση αυτή (Έμκε-Πουλοπούλου 1986, Δαμανάκης 1987, Μουσούρου 1991, Ζωγράφου 1991). Η μετατροπή της Ελλάδας από παραδοσιακή χώρα αποστολής μεταναστών σε χώρα υποδοχής μεταναστών τη δεκαετία του ’80 δημιούργησε τα πρώτα ερωτήματα για το κατά πόσο ο ελληνικός λαός είναι προετοιμασμένος να συμβιώσει με άλλους πολιτισμούς. Η μαζική εισροή μεταναστών από τις Βαλκανικές και ανατολικοευρωπαϊκές χώρες δημιούργησε στην ελληνική κοινωνία ένα κλίμα ξενοφοβίας.

Το μεταναστευτικό ζήτημα που τόσο απασχολεί την τελευταία δεκαετία την Ελλάδα άρχισε το 1970 με την είσοδο μεταναστών από το Ιράκ και το Ιράν. Ακολούθησαν μετανάστες από την Ινδία, την Τουρκία (Κουρδιστάν), την Παλαιστίνη και τις Φιλιππίνες. Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το 1989, εισρέουν στη χώρα μετανάστες από την Πολωνία, τη Ρουμανία και τη Γιουγκοσλαβία. Ακολούθησε «η μεγάλη έκρηξη», λόγω του ανοίγματος των συνόρων προς την Αλβανία το φθινόπωρο του 1990, από την οποία χιλιάδες Αλβανοί και Βορειοηπειρώτες συνέρευσαν στην Ελλάδα (Το Βήμα, 14/4/1996). Τον Ιανουάριο του 1995 πάνω από 400.000 μετανάστες ζούσαν και εργάζονταν στην Ελλάδα, από τους οποίους 200.000 ήταν Αλβανοί, 80.000 Πολωνοί, 50.000 Αιγύπτιοι, 30.000 Φιλιππινέζες και άλλοι.