ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΧΟΛΙΟ

Αγαπητοί αναγνώστες,

Το τελευταίο τεύχος του τρέχοντος έτους περιλαμβάνει κατ' αρχήν τρία άρθρα που με άμεσο η έμμεσο τρόπο αναφέρονται στην έννοια της «αλλαγής» στους τομείς της θεωρίας και πρακτικής της Κοινωνικής Εργασίας, σε θέματα νοοτροπίας επαγγελματιών και φορέων καθώς και σε στάσεις τοπικών κοινοτήτων.

Η κοινωνική λειτουργός Μαρία Δούκα εξετάζει λεπτομερώς στο άρθρο της την έννοια της «ενδυνάμωσης» του εξυπηρετούμενου τόσο ως στόχο όσο και ως διαδικασία στην πρακτική της Κοινωνικής Εργασίας. Η έννοια αυτή, αν και αρκετά παλαιά σε άλλους συναφείς χώρους, εισήχθη στην πρακτική και απασχολεί κριτικά τους κοινωνικούς λειτουργούς από τις αρχές της δεκαετίας του '90, διότι η εφαρμογή της αλλάζει ουσιαστικά τη σχέση επαγγελματία - εξυπηρετούμενου, όπως την έχουμε γνωρίσει και εφαρμόσει στο παραδοσιακό μοντέλο της Κοινωνικής Εργασίας. Η ενδυνάμωση έχει στόχο να κινητοποιήσει το άτομο να αντισταθεί σε καταπιεστικές κοινωνικές συμπεριφορές και να το καταστήσει ικανό να κατανοήσει και να προβάλλει τις ανάγκες του, να αναζητήσει λύσεις γι' αυτές και να αποκτήσει έλεγχο των συνθηκών της ζωής του. Η διαδικασία της ενδυνάμωσης προϋποθέτει την αναδιανομή εξουσίας μεταξύ του επαγγελματία και του εξυπηρετούμενου επί ίσοις όροις και όχι υπέρ του κοινωνικού λειτουργού όπως συμβαίνει κατά κανόνα μέχρι σήμερα. Αυτή η αλλαγή δεν είναι εύκολη διότι θίγει καθιερωμένα πρότυπα συμπεριφοράς σε όλον τον επαγγελματικό χώρο.

Αλλαγή απαιτείται στον επαγγελματικό χώρο και όσον αφορά τις στάσεις και τη νοοτροπία των ιεραρχικά ανωτέρων μη κοινωνικών λειτουργών προς τους επαγγελματίες της Κοινωνικής Εργασίας. Οι κοινωνικοί λειτουργοί Ελένη Παπαδάκη και Βασιλεία Παπαδάκη, σε ποιοτική μελέετη τους στην Κρήτη, εξέτασαν τα συναισθήματα και τους τρόπους με τους οποίους αντιμετωπίζουν οι κοινωνικοί λειτουργοί την περιορισμένη επαγγελματική αναγνώριση που έχουν από τους ιεραρχικά ανωτέρους τους - διευθυντές και ιατρικό προσωπικό - στους οργανισμούς όπου εργάζονται. Η δυσάρεστη αυτή κατάσταση απαιτεί συνεχή αγώνα και προσπάθειες από τους κοινωνικούς λειτουργούς για να επεξηγούν τις επαγγελματικές τους δράσεις και τη χρησιμότητα και αναγκαιότητα της εργασίας και του ρόλου τους, ο οποίος συνεχώς αμφισβητείται ή περιορίζεται σε πρακτικά θέματα. Αποτέλεσμα είναι να αισθάνονται απογοήτευση και συναισθηματική κόπωση που επηρεάζουν τη διάθεσή τους για εργασία και παραμονή στον φορέα. Είναι ασφαλώς λυπηρό στις αρχές του 21ου αιώνα και μετά από 50 χρόνια επίσημης άσκησης του επαγγέλματος του κοινωνικού λειτουργού στη χώρα μας, να υπάρχουν τέτοια φαινόμενα που προφανώς δεν είναι μεμονωμένα η να προΐστανται μη κοινωνικοί λειτουργοί σε αμιγώς κοινωνικές υπηρεσίες, όταν σήμερα πλέον υπάρχουν κοινωνικοί λειτουργοί με πανεπιστημιακούς και μεταπτυχιακούς τίτλους σπουδών που μπορούν να στελεχώσουν διευθυντικές θέσεις. Ποιος και τι φταίει;

Η αντίσταση στην «αλλαγή» είναι το θέμα που διαπραγματεύεται ο Χάρης Ασημόπουλος, κοινωνικός λειτουργός, στα πλαίσια του εμπεριστατωμένου άρθρου του για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και τη μετάβαση από την ιδρυματικού τύπου περίθαλψη των ψυχικά ασθενών στην εγκατάστασή τους σε μικρές δομές (προστατευμένα διαμερίσματα, ξενώνες, οικοτροφεία) εντός της κοινότητας με στόχο την κοινωνική τους ενσωμάτωση. Αναφερόμενος και σε συγκεκριμένα παραδείγματα, ο συγγραφέας εξετάζει τις συχνά έντονες αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών στην εγκατάσταση και λειτουργία μονάδων αποϊδρυματισμού για ψυχικά ασθενείς και τα επιχειρήματα που προβάλλονται, τα οποία εν πολλοίς εκφράζουν την άγνοια και την προκατάληψη για την ψυχική ασθένεια. Πολλές φορές αντιδράσεις για την αλλαγή προέρχονται και από τους επαγγελματίες των Ιδρυμάτων, αλλά και από τους ίδιους τους ασθενείς και τις οικογένειές τους. Ο συγγραφέας καταλήγει με συγκεκριμένες προτάσεις για την ενδελεχή προετοίμασα όλων των μερών ώστε να έχει θετικά αποτελέσματα η ψυχιατρική μεταρρύθμιση, αλλά και για την προαγωγή της ψυχικής υγείας στην κοινότητα.

Το τέταρτο κείμενο έχει στόχο να τονίσει την αναγκαιότητα της πρώιμης παρέμβασης σε παιδιά νηπιακής ηλικίας που βρίσκονται σε κίνδυνο να παρουσιάσουν ή ήδη παρουσιάζουν καθυστέρηση ή διαταραχή στο λόγο. Η κοινωνική λειτουργός Βασιλική Δοβλατανιώτη και η λογοπεδικός Χαρίκλεια Κόκκινου παρουσιάζουν στοιχεία για την ανάπτυξη του λόγου στο παιδί και τους παράγοντες, φυσικούς - βιοχημικούς και περιβαλλοντικούς, λόγω των οποίων η ανάπτυξη αυτή μπορεί να καθυστερήσει ή να διαταραχθεί, καθώς και για τις επιπτώσεις αυτών των προβλημάτων. Μεταξύ των περιβαλλοντικών παραγόντων περιλαμβάνονται η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός, η κακοποίηση και η παραμέληση του παιδιού, η διαλυμένη οικογένεια, η ανεπάρκεια στη φροντίδα του παιδιού. Επομένως η πρώιμη παρέμβαση σε παιδιά υψηλού κινδύνου για δυσκολίες στο λόγο, που αργότερα μπορεί να επηρεάσουν και τη σχολική επίδοση, είναι σημαντική και, όπως τονίζουν οι συγγραφείς, πρέπει να γίνεται από οργανωμένες υπηρεσίες και διεπιστημονικές ομάδες.

Τέλος, δύο βιβλιοπαρουσιάσεις για τα θέματα της τοπικής παραβατικότητας και της συμβουλευτικής ψυχολογίας στις γυναίκες ολοκληρώνουν το τεύχος αυτό της Κοινωνικής Εργασίας.

H Συντακτική Επιτροπή